Ganzenbord Vara 1988

Veel mensen denken dat het Ganzenbord reeds heel lang bestaat. Dat is voor een stuk waar. De eerste vermelding over een spiraalvormig speelbord met geïllustreerde vakjes komt uit Florence, Italië. Francesco di Medici (regerend van 1574 tot 1587) zou tijdens zijn bewind een ganzenbord als geschenk aangeboden hebben aan Philips II van Spanje. De verrassende wendingen van het lot zijn bij de koning en zijn hof zonder twijfel zeer in de smaak gevallen en het spel veroverde Europa met rasse schreden. In Engeland werd het op 16 juni 1597 officieel erkend en door ene John Wolfe ingeschreven in het register van Londen als “Het Nieuwe en Vermakelijke Ganzenspel”.
Eén van de oudste overlevende exemplaren is een Frans spel, gedrukt in Lyon in 1601. In 1612 schreef de lijfarts van de jonge Franse koning Louis XIII in zijn dagboek, dat de jonge koning heel graag met het ganzenbord speelde.
De oorspronkelijke ganzenborden beeldden reizen en avonturen uit, waarvan de loop afhankelijk was van het lot (dobbelsteen). Maar tegen de 18de eeuw kreeg het spel een opvoedkundige strekking. Later doken uitvindingen en merknamen in het spel op.
Spiraalvormige speelborden bestaan echter reeds veel langer. Eén van de oudst bekende borden werd gevonden in een graftombe in Egypte en wordt gedateerd op ongeveer 2800 v.C. Je kan het bewonderen in het British Museum te Londen. Een nog ouder exemplaar ligt in een museum in Cambridge en toont een spiraalvormig parcours met 126 vakjes (het dubbele van een ganzenbord!).
Het spel zelf is uiterst eenvoudig: op het tempo van twee zeszijdige dobbelstenen, proberen de spelers als eerste de 63 vakjes te doorlopen, waarbij één op de drie vakjes een speciale betekenis heeft.
Het parcours wordt soms vergeleken met de levensweg van een mens: 9 perioden van 7 jaar. Sommige symbolen brengen geluk, andere veroorzaken groot leed. Het leven zelf verloopt ook zo...
Het meest typische aspect aan dit spel zijn de gebeurtenissen op de verschillende vakjes. In een traditioneel spel krijgt de gans een positieve betekenis op de vakken 5-14-23-32-41-50-59 en ook op de reeks 9-18-27-36-45-54. Dit zijn allemaal getallen waarvan de som van de cijfers 5 of 9 geeft. Wie daarop terecht komt, mag met dezelfde dobbelsteenworp nog eens vooruit. Dat is bij die tweede reeks bijzonder interessant! Om nu te beletten dat iemand bij zijn eerste beurt meteen door mag gaan naar “54” werd de volgende regel toegevoegd: wie bij zijn eerste beurt een “6-3” dobbelt, gaat door naar “26” en een gedobbelde “5-4” verplaatst je pion naar “53”.
Wie alle ganzenvakjes bestudeert, merkt dat die telkens afwisselend na 5 en 4 vakjes liggen verspreid. Sommigen zien hier de waggelende stap van de gans in verborgen.
Er zijn ook minder leuke vakken. Op de “6” ligt de brug. Hier moet je een vooraf afgesproken inzet (geld, fiches, snoepjes,...) betalen aan de pot. Maar wie het dubbele wil betalen, mag meteen door naar 12. Op de “19” wacht de herberg. Hier moet je het gelag betalen (eenmaal de inzet) en een beurt overslaan. De put ligt op vakje “31”. Je betaalt er de afgesproken inzet. Maar je moet er blijven wachten totdat je verlost wordt door een medespeler die de pech heeft er terecht te komen. Wie een dubbele inzet wil betalen, mag er bij de eerstvolgende beurt meteen uit. De doolhof staat op vakje “42”. Je betaalt één inzet aan de pot en keert drie vakjes terug. De beroemde gevangenis wacht op “52”. Wie hier aankomt, betaalt eenmaal de inzet en kan enkel bevrijd worden door een speler die er ook aankomt. Het meest dramatische vakje is de dood (58). Je moet driemaal de inzet betalen en helemaal opnieuw beginnen.
Om het laatste vakje (63) te bereiken, moet je een exacte dobbelsteenworp hebben. heb je teveel gegooid dan moet je terug. Wie uiteindelijke als eerste speler de “63” bereikt, ontvangt de pot en wint het spel.

Foto 1,3: Collectie Fred Horn, Vlaams Spellenarchief te Brugge (pictures by A. Seville)
Foto 2,4: Wilma's Spellen en Puzzels