Achtergrond van de K- of Ken-nummers

Veel drukwerk uit of vlak na de oorlog is voorzien van een K-Nummer, ook wel "Kennummer" of "Kengetal" genoemd, b.v. K1823. Dit nummer was uniek.

Iedere drukker diende ofwel zijn K-nummer ofwel zijn naam te vermelden op het drukwerk dat hij produceerde. Op drukwerk dat bestemd was voor de export naar Duitsland moest de letter V worden toegevoegd aan het Kennummer, b.v. VK1823. Het besluit van 15 juli 1941 tot beperking van papierverbruik luidde:

Vervaardigers van drukwerken moeten op alle papier- en cartonwaren, die door hen worden bedrukt, of hun firmanaam of hun kennummer aanbrengen. Het kennummer wordt hun op aanvraag door het Rijksbureau voor de Verwerkende Industrieën, Sectie Grafische Industrie toegezonden en komt voor op een lijst, welke bij dit Rijksbureauberust.

Op 26 juli 1941 maakte het Rijksbureau voor de Grafische Industrie tevens aan alle drukkerijen bekend: 

Vanaf 22 juli 1941 moet dit No. op al het drukwerk, dat u vervaardigt, worden vermeld, ook op het familiedrukwerk. Hier kan en mag niet van worden afgeweken. Indien u werk vervaardigt voor derden, dan moet hierop uw kengetal worden vermeld.

In de officieele publicatie uit het Leidsch Dagblad van 15 juli 1941 over Cyclostyle-apparaten staat dat iedereen die hiermee werkt, ook voor eigen gebruik, een kennummer moet aanvragen. Echter in de officieele publicatie uit de Telegraaf van 11 november 1941 staat dat copieerinrichtingen geen kennummer nodig hebben op producten voor eigen gebruik. Dit is in tegenspraak met elkaar, echter in een bekendmaking in het Dagblad van het Zuiden, 11 september 1943, wordt vermeld dat er dispensatie was verleend voor het het verwerken voor eigen gebruik.

Er volgden steeds strengere maatregelen en vanaf augustus 1944 was het zelfs verboden om papier en karton in meer dan in één kleur te bedrukken. Vanzelfsprekend golden de beperkende voorschriften niet voor "politiek gewenst" en "noodzakelijk" drukwerk. Een gedeelte uit "Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie. Deel 1 Het systeem" (Word document) van Adriaan Vennema gaat uitgebreid in op de situatie rond de papiertoewijzing in de oorlogsjaren. Verder wordt uitgebreid ingegaan op de K-nummers in een artikel van R. Kruis en G. van der Stroom in "Inktpatronen. De Tweede Wereldoorlog en het boekbedrijf in Nederland en Vlaanderen" (Bezige Bij 2006, blz. 378-401, ISBN 90 234 1948 0).

Effectief worden de nummers op spellen vooral aangetroffen vanaf 1942 en werden daarna gebruikt tot ca 1947. Enerzijds nam de registratieprocedure voor de honderden Nederlandse drukkers veel tijd in beslag., maar anderzijds werd door veel drukkers de nieuwe regeling in eerste instantie niet al te nauw genomen. De primaire reden voor de invoering van de nummers was de toenemende papierschaarste, die een regulering van de papierdistributie noodzakelijk maakte. Echter ook de censuur op drukwerk speelde een belangrijke rol, maar dat werd in de officiele publicaties natuurlijk nooit vermeld. Zie ook de hieronder getoonde krantenartikeltjes dienaangaande.