't Belegh van Leyden 1943

Claire Renardel de Lavalette-de Sterke meldt dat dit spel in de oorlog is bedacht en ontworpen door haar ouders, Otto de Sterke en Elisabeth de Sterke-van Seventer, toen woonachtig in Amsterdam. In haar memoires schrijft haar moeder hierover:
"Het was overigens voor Drukkerij Confiance dat we het spel Het Belegh van Leyden maakten. Toen de oude heer Duc gestorven was en het volume van handelsdrukwerk door de Duitsers zeer teruggelopen was (je moest voor elk drukwerk een vergunning hebben), kon terecht gevreesd worden dat het drukkerijtje het niet zou kunnen houden; d.w.z. de zetter en de drukker naar Duitsland, de machines eveneens, en de weduwe Duc zonder inkomen. Via Ulco Proost, die we intussen hadden leren kennen, konden we aan karton komen (zonder vergunning) en het beste wat we konden bedenken, was een spel. Nauta en Haagen schoten de clichés voor. We hebben uiteindelijk de hele oplage kunnen verkopen aan een grossier in speelgoed. Het was enig werk en het heeft ons geen windeieren gelegd."
Zij vermoedt dat dit in 1941 of 1942 is geweest, en in ieder geval niet later, omdat de familie in februari 1943 naar Zwitserland vluchtte. In het relaas daarover schrijft haar moeder m.b.t. de voorbereiding daarvan: "Tenslotte waren we rijke lui, na de verkoop van Het Belegh van Leyden!". Het doosje noch bord of spelregels tonen een K-nummer, hetgeen daarmee inderdaad wijst op het jaar 1941.
Het doosje zoals afgebeeld op foto 1 en 4 is verkocht door de eind 1935 door de Jood Fritz Nathansohn (Hannover 1909 - Sobibór 1943) geopende Leidse lederwaren-, sport- en spellenwinkel WIFRANA (samentrekking van Winkel Fritz Nathansohn) aan de Breestraat 107 te Leiden. Deze bleef tot maart '41 eigenaar, waarna de winkel in 1942 door de Duitse bezetter werd geconfisceerd en toegewezen aan A. Melcher "ingevolge de Verordening van den Rijkscomm. v.h. bezette Ned. gebied van 12 mrt. 1941". De winkel bleef bestaan tot ca 1960.

Het spel wordt later ook nog genoemd in een advertentie uit 1943 van Wolff & Zn (foto 4, rechts) tesamen met nog een ander Syrinx spel, Honden Stadion.
Fred Horn deed op verzoek van de Archivaris van de "3 October Vereeniging", de heer Rens Heruer, ooit onderzoek naar dit spel. Zie ook een artikeltje hierover in Leidsch Dagblad van 2 oktober 2008 (foto 7) en een verhaal in LEVEN! No 08 Herfst 2007 (Index Nr 13311).
 
In de spelregels staat dat er 10 opzettertjes in het spel zouden zitten, maar in het spel zitten 2 x 6 = 12 opzettertjes die legereenheden voorstellen. Maximaal kan dus met 2 x een leger met 6 legereenheden (12 personen - 2 partijen) worden gespeeld.
De regels staan toe om zelf meer legereenheden te maken, maar altijd een even aantal.
Verder zijn er 7 stadspoortjes en 2 'gewone' dobbelstenen. In de versie van Rens (zie artikel) zijn dat zwarte, in het doosje van Fred Horn (foto 2) zaten onbewerkte. Beide zijn als uit die tijd te traceren. Mogelijk werd aan het spel toegevoegd wat voorhanden was. In het doosje op foto 4 zitten zowel onbewerkte als zwarte stenen. 3 is sowieso te veel, maar misschien was de ene soort voor de aanvallers (zwart) en de andere voor de verdedigers. In de spelregels wordt hierover niets gezegd, ook niets over het aantal stenen waarmee gespeeld wordt.
Het speelbord toont een plattegrond van Leiden. Beleg en ontzet van Leiden kunnen ermee worden nagespeeld en de brand van het stadhuis wordt (preventief) geblust. De gebruikte plattegrond is niet gebaseerd op het stadsplan van tijdens het beleg (1574), maar op de Hagenkaart van een eeuw later. Daardoor staan er stadswijken op die er in 1574 nog helemaal niet waren, zoals Noordvest, Havenkwartier en Noord- en Zuid-Rijnevest. Verder valt op als je het spel speelt: de Spaanse troepen zijn in het nadeel, uiteindelijk winnen de Leidenaren bijna altijd!

Foto's 1,2,5,6: Collectie Fred Horn, Vlaams Spellenarchief te Brugge
Foto 3: Collectie Eric van Waarden