Awélé

Mancala is een verzamelnaam voor een groep bordspellen die vooral in Afrika en in iets mindere mate in Azië bekend zijn. Ze behoren waarschijnlijk tot de oudste spellen ter wereld. Sommige bronnen vertellen dat de geschiedenis van het spel teruggaat tot het jaar 1500 voor Christus. De oervariant van Mancala is waarschijnlijk in het oude Egypte ontstaan, en heeft zich van daaruit over Afrika verspreid. Pas in de tweede helft van de 20e eeuw werd Mancala ook in Amerika en Europa bekend.
Mancala spellen worden ook wel aangeduid als "count and capture" spellen: het draait om tellen en veroveren. Er is geen toevalsfactor, het is een abstract bordspel dat helemaal van strategie afhankelijk is.
Mancala kent zeer veel lokale varianten, die bekend zijn onder meer dan 200 verschillende namen. De meeste van deze namen refereren in een lokale taal aan een element of onderdeel van het spel, zoals bijvoorbeeld "zaaien", "kuil", "veroveren" of "huis".
Enkele voorbeelden van namen van Mancala-varianten zijn: Abangah, Adi, Adji-Boto, Adjito, Awale, Awari, Aware, Awele, Bantumi, Bao, Bau, Chanka, Chongkak, Congklak, Chuba, Chungcajon, Dakar, Dao, Dara, Darra, Deys, Endovoi, Gabattà, Gedibo, Geshe, Halusa, Isafuba, Jodu, Kalaha, Kalah, Kale, Kalle, Kpo, Madji, Mancala(1), Mungala, Mbau, Naranj, Óchi, Ot-Tsjin, Omweso, Oware, Pesseh, Queah, Solo, Songo Duala, Toee, Tsoro, Vai Lung Thlan, Veys, Wari, Warri, Wouri, en Wa-Wee.
De meeste Mancala spellen die hier bekend zijn, worden vervaardigd uit hout. Een wat dikkere plank met kuiltjes volstaat. In de landen van herkomst wordt Mancala echter meestal gespeeld met materiaal dat ter plaatse voorhanden is. Met de hand worden dan putjes in de grond gegraven. Ook de speelstenen komen uit de directe omgeving: zaden, steentjes, schelpen,...
De meest bekende Mancalaborden bestaan uit twee rijen van zes kuiltjes. Maar er zijn ook varianten met drie of vier rijen of met meer of minder kuilen per rij. Links en rechts of in het midden van het bord komen twee verzamelkuilen voor. Maar dat is niet noodzakelijk.
Het doel van het spel is altijd om meer steentjes te veroveren dan de tegenstander. Het spel eindigt als een speler geen steentjes meer heeft, als hij geen geldige zet meer kan doen, of als een van de spelers een vooraf bepaald aantal stenen heeft veroverd.
Een zet wordt als volgt gedaan: een speler neemt alle stenen uit een van de eigen kuiltjes en verdeelt ze één voor één over de andere kuiltjes. Het eerste steentje gaat in het kuiltje naast degene waaruit de stenen zijn gepakt en de volgende in het kuiltje daarnaast en dit gaat door totdat alle steentjes zijn gebruikt. Dit verdelen van steentjes over de kuiltjes wordt "zaaien" genoemd. In sommige variaties gaat het zaaien linksom, in andere rechtsom en soms wisselt de richting al naar gelang de keuze van de speler of de situatie op het bord. Als er genoeg stenen zijn dan gaat het zaaien rond het bord.
De verzamelkuiltjes (indien aanwezig) worden in sommige variaties overgeslagen terwijl ze in andere variaties normaal meetellen bij het zaaien. Ook zijn er variaties waarin er wel een steen in de eigen verzamelkuil gezaaid wordt, maar waarin de verzamelkuil van de tegenspeler overgeslagen wordt. Sommige spelregels geven aan dat wanneer het zaaien rond het bord gaat het beginkuiltje wordt overgeslagen, terwijl andere varianten het beginkuiltje weer gewoon mee laten doen. De speler kan meestal een willekeurig kuiltje kiezen aan zijn kant van het bord alhoewel bij sommige variaties er minstens twee of meer stenen in het gekozen kuiltje moeten liggen. Sommige spelregels verbieden een zet die de tegenstander zonder stenen achterlaat.
Er zijn variaties waarin meervoudig zaaien toegestaan is. Dit wil zeggen dat het zaaien verder gaat met de steentjes uit het laatst bereikte kuiltje. Meervoudig zaaien stopt meestal pas als het laatst bereikte kuiltje leeg is. Sommige spelregels geven de speler een extra beurt als het laatste steentje in zijn verzamelkuil valt.
Het veroveren van stenen van de tegenspeler wordt "oogsten" genoemd. Er zijn verschillende variaties voor het oogsten van stenen. Een variatie is wanneer de laatste steen eindigt in een leeg kuiltje aan de kant van de speler. De steentjes van het tegenoverliggende kuiltje van de tegenspeler worden veroverd. In andere variaties worden stenen veroverd als een kuiltje een bepaald aantal stenen bevat. Meervoudig veroveren kan mogelijk zijn als het voorliggende kuiltje ook het juiste aantal stenen bevat.
BESLUIT
Er is geen eenduidige spelregel bij dit type van bordspellen. De spelers moeten onderling afspreken welke variant ze willen gebruiken. Onderzoekers hebben inmiddels honderden varianten in kaart gebracht.
Mancala is wel een knap tactisch spel. Laat je niet misleiden door het sobere materiaal of de regio waar het spel vandaan komt. Nog maar begin 2000 zijn informatici erin geslaagd een algoritme te ontwikkelen waarmee een computer kan winnen van een menselijke tegenstander. Wie een variant uitkiest, een aantal partijen speelt, ondervindt de rijke tactische diepgang van dit eeuwenoude bordspel.